Herman: Quo vadimus

POSLE 90 GODINA - QUO VADIMUS
(Izdavač Udruženje za kulturu povezivanja MOST ART JUGOSLAVIJA)
 
Posle objavljivanja „Predgovora podravskim motivima“ koji je Miroslav Krleža napisao početkom 1933. godine povodom izložbe grupe Zemlja i crteža Krste Hegedušića, vrlo brzo je reagovao Bogomir Herman, isto tako čuvenim tekstom „Quo vadis Krleža“. Usledila je polemika, znamenita javna rasprava na ljevici, koja je kasnije popularno nazvana i sukobom, u kojoj je M. Krleža „Dijalektičkim antibarbarusom“ produbio, ili bolje reći izoštrio, razlike u pogledima toliko da je usledila intervencija iz samog vrha Komunističke partije kojoj je u to vreme bilo neophodno jedinstvo, u pripremama za očigledno nastupajući rat sa fašizmom. 
Razlike u mišljenjima, međusobne kritike, polemike, bili su uobičajena praksa u javnom životu naprednih intelektualaca tog vremena. Na levici one imaju poseban i dalekosežan značaj jer se dešavaju u burnim godinama izgradnje socijalizma u jednoj državi, SSSR-u i u godinama stupanja na istorijsku scenu čizme fašizma i nacional-socijalizma. Poraz radničke klase i komunista u Nemačkoj, njihova nacifikacija, na jednoj i zavođenje diktature proletarijata u liku Staljina i krvavog obračuna sa neistomišljenicima na drugoj strani, predstavljaju istorijski kontekst tog vremena.
Sa današnje distance od devet decenija, posle svih događaja, od katastrofe Drugog svetskog rata, Hladnog rata, a zatim sloma socijalističkih država i poraza ideja komunizma i socijalizma, stvari je moguće posmatrati objektivnije, i sa mnogo više razumevanja.
Na tada upućeno pitanje Kuda ideš Krleža danas se može odgovoriti isto tako pitanjem: Kuda smo zalutali?
Contra damnationem memoriae, kultura sećanja na neke ličnosti i njihove sudbine može u današnjim vremenima biti itekako korisno i poučno. Bogomir Herman je jedan od onih koji je svom idealizmu žrtvovao život. Bezbrojni su ubijeni u kazamatima, poginuli u borbi. Herman je bio u svim zatvorima, od Glavnjače preko Jasenovca do Petrove rupe na Golom otoku, nepodoban za sve režime. Nepravedno je svrstavan u ideološke kalupe, od trockizma do ždanovizma i staljinizma, a nije pripadao nikome osim svojoj iskrenoj potrazi za istinom i jasnoćom.  Sam Krleža je za Hermana rekao „simpatičan jedan čovjek i brodolomnik... čovjek onog vremena“. Ipak, posle 90 godina, u brodolomu je nestalo mnogo toga - od sovjetske imperije do svemoćnih partija, i nedodirljivih autoriteta, a Hermanovo pravo na lično miš­ljenje je preživelo, i po priznanju samog Krleže imalo je „više dijalektičkog šlifa”, toliko da se “miestimično gotovo pjeni od dijalektičke duhovitosti kao marksistički šampanjac”. Herman je u svim tim teškim vremenima ostao oličenje etičnosti i integriteta po svaku cenu, pa i cenu života.
Iako današnji „kreativni industrijalci” preziru politički anga­žovanu umetnost i sa pozicija bliskih vlastima (čitaj blagajnama) uživaju mnoge dobrobiti, izmeštanje ljudske tragedije, izazvane neljudskim odnosima, izvan umetnosti, isto kao pre 90 godina, i danas nosi beleg umetnosti radi umetnosti, sebe radi sebe, narcizma samozvanih elita koje bezdušno relativizuju sve, izjednačavaju zločince i žrtve, i sa parnasovskih visina cinično slave sami sebe.
Ova knjiga je dugo nastajala. Pre više od tri decenije Ljiljana, Lily Herman, Bogomirova supruga, uz podršku Vide E. Marković, Bože Koprivice i Gojka Tešića, zabeležila je svoja Sećanja, a onda je u vremenima obnovljene nacionalističke mržnje, nasilja i rata, restauracije kapitalizma i ideološke isključivosti, zavladala nesigurnost i strepnja zbog koje je rukopis ostavljen za bolja vremena. Zahvaljujući Bogomirovoj i Ljiljaninoj ćerki Maji, koja je posle čitanja Sjećanja Eve Grlić objavljenih kod ovog izdavača 2022. godine izvukla iz zaborava Sećanja svoje majke, rad na objavljivanju knjige o Hermanu je obnovljen. Svedočenje Lily Herman je dokumentovano izborom tekstova objavljenih 1920-1933, i sa pogovorom Kunovljevoj knjizi Opšta privredna istorija koji je Bogomir preveo i koja je objavljena 1958. Osim najpoznatijeg taksta QUO VADIS KRLEŽA, objavljeni su i polemički članci “Socijalna demokratija i klasna borba”, “Za ispravnost i jasnoću” ,,Naša” i ,,strana“ knjiga (povodom stavova M. Crnjanskog) i „Sociološke akrobacije g. Slobodana Vidakovića“
Poseban doprinos dao je svojim istraživanjem Stefan Gužvica predstavnik najmlađe generacije istoričara, koji je odbranio doktorat, na temu Revolucija i nacije na Balkanu od 1900-ih do 1930-ih, upravo u vreme pisanja rada o Bogomiru Hermanu, kritičkoj misli radničkog intelektualca. Jedan od rezultata njegovog istraživanja je, osim objavljenog u ovoj knjizi, i vodič za dalja istraživanja podataka iz Hermanovog života i delovanja koji nisu dostupni - bilo da su zatureni u nekim arhivima, zbog neizvesne sudbine arhiva u Vukovaru, bilo da su još uvek pod zabranom korišćenja od BIA.
Očekuje se da ovo nastojanje dobije zasluženu pažnju u stručnim krugovima širom Jugoslavije, pre svega u Hrvatskoj, i gradu Vukovaru, u kojem Bogomir Herman počiva od 1963. godine. Bogomir Herman, Miškec, B.H.M. / A.B.C. jugoslavenski internacionalista, može predstavljati jednu od karika ponovnog uspostavljanja mostova - veza i razumevanja u vremenu kad smo, posle čitavog veka ponovo na početku. Gde smo to grešili i  gde zalutali, i, kuda idemo danas? / Dragan Stojković