Nedjeljni talk show Kava i kolači

Na početku svoje voluminozne studije The New Old World, napisane u osvit aktualne ekonomske krize 2009. g., od koje smo posudili naslov ovog okruglog stola, britanski teoretičar Perry Anderson konstatira da što se Evropa više integrira, teže je o njoj misliti i pisati. U međuvremenu su se silnice integracija i dezintegracija dodatno zaoštrile, nimalo ne olakšavajući pristup problemima.

Odgovarajući pak na pitanje odnosa naše ljevice spram EU, sociolog Goran Musić poslužio se usporedbom: kao što svatko ozbiljan mora razlikovati između države Južnih Slavena stvorene kombinatorikom velikih sila nakon Prvog svjetskog rata od države balkanskih radnika i seljaka nastale u narodnooslobodilačkoj borbi, tako ćemo jednog dana razlikovati birokratski pokušaj spašavanja evropskog kapitalizma integracijom odozgo, od nove Evrope, stvorene povezivanjem kreativnih inicijativa ljudi koji u njoj žive.
Naš zapleteni kontekst traži dakle sada od nas nemoguće: da prihvatimo razaranje jedne federativne evropske socijalističke alternative – što je bila zadnja Jugoslavija –  kao svršenu činjenicu, e da bismo se učlanili u jedan drugi panevropski naddržavni projekt, koji će propasti ne usvoji li barem nešto od napuštenog socijalističkog naslijeđa. Onog istog koje smo, uz malu pomoć evro-atlantskih prijatelja, upravo razorili. 

Nastavimo li od kraja – sadašnjeg stanja u koje smo nekritički zapali – jasno je kako je ideja Evrope u našoj recentnoj povijesti barem dva puta zloupotrebljena, uvijek u okviru kulturalistčkih evazija politike u provincijalizam i fundamentalizam. Najprije, u 80-im g., kroz ideologem Srednje Evrope, a onda i 90-ih kao orijentalistička varijacija na temu opreke Evropa/Balkan.

Iako je svima jasno da termini “Evropa“ i “EU“ nisu sinonimi, oni se danas, ne slučajno, često tako upotrebljavaju. Tenzija koja postoji između dva nivoa Evrope, onog nacionalnog i onog nadnacionalnog, otvara posebne analitičke dileme u pokušajima rekonstrukcije recentne historije regije. Političko administriranje, pretočeno u zakonodavstvo na nivou EU, sigurno odavno utječe na život sviju. No, politički život u striktnijem smislu odvija se još uvijek predominantno na nivou zemalja članica i onih koje bi to htijele postati. Malo je refleksije koja zahvaća oba ta nivoa istovremeno. Stvar ne olakšava velika produkcija, od Bruxellesa financirane, pristrane “evropske ideologije“, interdisciplinarnog strukovnog i publicističkog profila. Još manje pomaže vulgarni euro-konformizam naših mainstream medija, koji dosiže trenutke inducirane euforije – “euroze“, u vremenima pristupanja novih zemalja članica. A slabljenje javne sfere posvuda sigurno ne koristi unaprijeđenju javne i demokratske diskusije o evropskim poslovima.

DVA PITANJA NA KOJA POKUŠAVAMO ODGOVORITI

U formuli zapitanosti nad odnosom naše ljevice spram ideje Evrope, dvije su nepoznanice. Što je ideja Evrope, ali i - možda još i više – što je naša ljevica danas?
U tim pitanjima mi sigurno ne krećemo od nule, pa historizacija može olakšati problematizaciju. Moderna povijest, naročito kulturna – u koju spada umjetnost, književnost, ali i filozofija - govori o “evropeizmu“ i “antievropeizmu“ u avangardističkim pravcima poput zenitizma, nadrealizma, ali i pokreta socijalne literature. Esej Miroslava Krleže “Evropa danas“ iz 1933. g. predložak je za kazališnu adaptaciju koja upravo igra u BiH. Preskočimo li vremena i područja, spomenimo da je na njemačkom idealizmu i Marxu zasnovano razmatranje Milana Kangrge o “biti evropskog duha“ bilo sastavni dio filozofije prakse.

Historizirajući političku ljevicu u Evropi, pa onda i u nas, navedimo riječi Rose Luxemburg kojoj je “ideja evropske civilizacije“ potpuno strana pogledu klasno svijesnog proletarijata, pa se protiv ideje pan-evropeizma valja boriti na isti način kao i protiv pan-germanizma ili pan-slavizma. Sjedinjene države Evrope možemo nazvati savez koji je napao Lenjinovu državu, pa ipak je Lav Trocki u mogućim buržoaskim ujedinjenim državama Evrope vidio zametek evropske radničke klase. Današnji lijevi mislioci – uglavnom komunisti bez partije – smatraju evropsku pozornicu idealnom za mogućnost borbe (Negri, Laclau, Žižek) ili ju radikalnu odbacuju, savjetujući “odvezivanje“ od tog subimperija, podređenog američkom imperiju, kao što to čini Samir Amin, tipični predstavnik vala kritike eurocentrizma, koja dolazi iz Trećeg svijeta.

A tko su naši – u namjerno neodređenom nacionalnom ili post-jugoslavenskom kontekstu - današnji lijevi mislioci? Treba li ih tražiti samo među ponovno nastajućom, iako marginaliziranom, akademskom ljevicom, ili i u političkim organizacijama? I kojim? Strankama, nevladinim organizacijama, sindikatima? U Evropi zamišljenoj odozgo ili Evropi odozdo? To su neka od pitanja na koja pokušavamo odgovoriti.

Srećko Pulig